تقه زدن گیربکس اتوماتیک یکی از مشکلاتی است که بسیاری از رانندگان خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک با آن مواجه می‌شوند. در خودروهای سنگین، به‌ویژه خودروهای پیشرفته‌ای مانند اسکانیا، گیربکس اتوماتیک نقش مهمی در انتقال بهینه نیرو به چرخ‌ها و افزایش راحتی رانندگان دارد. با این حال، یکی از مشکلات شایعی که ممکن است در گیربکس‌های اتوماتیک بروز کند، تقه زدن یا لرزش ناگهانی هنگام تعویض دنده است. این مشکل نه تنها رانندگی را مختل می‌کند، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلاتی جدی‌تر در سیستم انتقال قدرت خودرو باشد. همچنین، اگر به موقع بررسی نشود، ممکن است به خرابی‌های جدی‌تر و هزینه‌بر منجر شود. در این مقاله به دلایل اصلی تقه زدن گیربکس اتوماتیک و راهکارهایی برای پیشگیری و رفع آن می‌پردازیم.
تقه زدن گیربکس اتوماتیک به چه معناست؟
تقه زدن گیربکس اتوماتیک به حالتی گفته می‌شود که در آن هنگام تعویض دنده‌ها، گیربکس به‌صورت ناگهانی و غیرمنتظره‌ای ضربه یا لرزش ایجاد کند. این حالت ممکن است با صداهای غیرعادی، لرزش در کابین یا احساس غیر معمول هنگام تعویض دنده همراه باشد. تقه زدن معمولاً نشانه‌ای از عملکرد نامناسب برخی اجزای داخلی گیربکس یا مشکلات در سیستم هیدرولیکی و الکترونیکی آن است. تشخیص زودهنگام این مشکل می‌تواند به جلوگیری از خرابی‌های بیشتر کمک کند؛ چرا که نادیده گرفتن آن ممکن است به آسیب‌های جدی و هزینه‌های تعمیر بالاتر منجر شود.
این مشکل دلایل مختلفی دارد و اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند به خودرو آسیب برساند. دلایل مختلفی از جمله کاهش سطح روغن، آلودگی روغن، خرابی قطعات داخلی و مشکلات الکترونیکی می‌توانند باعث ایجاد این مشکل شوند. به علاوه، سرویس‌های دوره‌ای و استفاده از قطعات باکیفیت و اورجینال برای جلوگیری از بروز این مشکل بسیار تاثیرگذار است.
دلایل تقه زدن گیربکس اتوماتیک در خودروهای سنگین
دلایل اصلی تقه زدن گیربکس اتوماتیک می‌تواند به عوامل مختلفی برگردد که هر کدام ممکن است به صورت جداگانه یا در ترکیب با یکدیگر موجب این مشکل شوند. در ادامه به مهم‌ترین این دلایل می‌پردازیم:
کمبود یا آلودگی روغن گیربکس
روغن گیربکس اتوماتیک نقش حیاتی در روان‌کاری، خنک‌کاری و انتقال نیرو در گیربکس دارد. اگر سطح روغن گیربکس پایین باشد یا روغن به‌خاطر گذر زمان و ورود ذرات آلوده شود، توانایی آن برای روان‌کاری و خنک‌کاری کاهش پیدا می‌کند. این مشکل باعث می‌شود که قطعات داخلی گیربکس به درستی درگیر نشوند و هنگام تعویض دنده، به‌صورت ناگهانی و با ضربه عمل کنند. همچنین، استفاده از روغن نامناسب یا دیر عوض کردن روغن گیربکس نیز می‌تواند باعث بروز این مشکل شود.
خرابی شیرهای کنترل هیدرولیکی (Valve Body)
شیرهای کنترل هیدرولیکی در گیربکس وظیفه کنترل جریان روغن و تنظیم فشار آن برای تعویض دنده را بر عهده دارند. این قطعه پیچیده، مسیر روغن را برای تنظیم درگیری دنده‌ها مشخص می‌کند. اگر این شیرها دچار خرابی، گرفتگی یا رسوب شوند، فشار روغن به درستی کنترل نمی‌شود و ممکن است گیربکس هنگام تعویض دنده دچار تقه و لرزش شود. این مشکل به‌ویژه در گیربکس‌های اتوماتیک رایج است و به تنظیم دقیق و تعمیر تخصصی نیاز دارد.
فرسودگی قطعات داخلی گیربکس
قطعات داخلی گیربکس، مثل چرخ‌دنده‌ها، صفحات کلاچ و یاتاقان‌ها، به‌مرور زمان و به‌ویژه با رانندگی در شرایط سنگین دچار فرسودگی می‌شوند. این فرسودگی ممکن است باعث ایجاد لقی، لغزش یا گیر کردن قطعات در زمان تعویض دنده شود و در نتیجه هنگام درگیری دنده‌ها، تقه یا ضربه‌ای در گیربکس حس شود. هرچه خودرو قدیمی‌تر و کارکرد آن بیشتر باشد، احتمال بروز این مشکل افزایش می‌یابد.
تنظیمات نادرست برنامه‌های الکترونیکی گیربکس
در گیربکس‌های مدرن اتوماتیک، واحد کنترل الکترونیکی (TCU) که بخشی از همان ECU است، مسئول مدیریت تعویض دنده‌ها و زمان‌بندی دقیق آن‌هاست. اگر تنظیمات این واحد به هر دلیلی نامناسب یا خراب باشد، گیربکس نمی‌تواند به‌طور صحیح دنده‌ها را تعویض کند و در نتیجه هنگام تغییر دنده‌ها ممکن است ضربه یا تقه‌ای حس شود. این مشکل ممکن است به دلیل بروز اشکال در نرم‌افزار TCU، عدم به‌روزرسانی یا حتی قطع شدن ارتباط بین سنسورهای مختلف خودرو و گیربکس باشد.
فشار نادرست یا نشتی در سیستم هیدرولیک گیربکس
سیستم هیدرولیک گیربکس برای عملکرد صحیح نیاز به فشار دقیق و کنترل‌شده‌ای دارد؛ اگر به دلایلی مانند نشتی در خطوط یا قطعات هیدرولیک، فشار روغن کاهش یابد، گیربکس نمی‌تواند دنده‌ها را به نرمی تعویض کند و ممکن است در هر تعویض دنده، ضربه یا لرزشی به خودرو وارد شود. این مشکل به‌ویژه در خودروهای سنگین و پرکار که نیاز به فشار بالای روغن دارند، بیشتر دیده می‌شود.
این دلایل به‌طور کلی از اصلی‌ترین عواملی هستند که می‌توانند باعث تقه زدن گیربکس اتوماتیک شوند. اما در نهایت، تشخیص دقیق علت مشکل نیاز به بررسی تخصصی و بازدید از قطعات داخلی گیربکس دارد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود.
چگونه از تقه زدن گیربکس جلوگیری کنیم؟
تعویض دوره‌ای و استفاده از روغن گیربکس مناسب: یکی از موثرترین راه‌ها برای جلوگیری از تقه زدن گیربکس، تعویض دوره‌ای روغن گیربکس است. روغن گیربکس به مرور زمان کثیف شده و کارایی خود را از دست می‌دهد. برای جلوگیری از بروز مشکل، باید روغن گیربکس به موقع تعویض شود. همچنین استفاده از روغن‌های با کیفیت و متناسب با نوع گیربکس، که توسط سازنده خودرو توصیه شده، اهمیت زیادی دارد. استفاده از روغن‌های نامرغوب یا غیرمناسب می‌تواند باعث آسیب جدی به گیربکس شود.
بررسی و سرویس دوره‌ای گیربکس: گیربکس‌های اتوماتیک به‌خصوص در خودروهای سنگین و پرکار، نیاز به سرویس‌های دوره‌ای و چکاپ توسط متخصص دارند. بازدید دوره‌ای باعث می‌شود مشکلاتی مانند گرفتگی شیرهای کنترل هیدرولیکی، فشار نامناسب روغن و خرابی‌های احتمالی به‌موقع تشخیص داده و رفع شوند. تعویض فیلتر روغن، بررسی وضعیت کلاچ و چرخ‌دنده‌ها و چک کردن سیستم هیدرولیک از جمله اقداماتی است که می‌تواند از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کند.
به‌روزرسانی و تنظیم نرم‌افزار کنترل گیربکس (TCU): در گیربکس‌های اتوماتیک پیشرفته، کنترل دقیق الکترونیکی تعویض دنده‌ها نقش مهمی دارد. در صورت به‌روزرسانی نرم‌افزار یا اصلاح تنظیمات واحد کنترل گیربکس (TCU)، گیربکس به‌طور بهینه‌تری عمل خواهد کرد. گاهی اوقات مشکلات در گیربکس ناشی از تنظیمات نادرست یا به‌روزرسانی‌نشده نرم‌افزار کنترل گیربکس است. مراجعه به نمایندگی و به‌روزرسانی TCU می‌تواند از بروز مشکلات پیشگیری کند.
پرهیز از رانندگی نادرست و فشار بیش از حد به گیربکس: شتاب‌گیری‌های ناگهانی، تعویض دنده‌های پرشتاب، و استفاده نامناسب از گیربکس اتوماتیک در مسیرهای شیب‌دار می‌تواند باعث افزایش فشار روی گیربکس و آسیب به آن شود.
تغییر سبک رانندگی در مواقع بارگیری: در خودروهای سنگین و زمانی که بارهای سنگین حمل می‌شود، بهتر است از تعویض دنده‌های پرشتاب و حرکت‌های ناگهانی خودداری شود. به علاوه، رعایت اصول رانندگی صحیح، به کاهش فشار روی گیربکس و جلوگیری از تقه زدن کمک می‌کند.
جلوگیری از گرم شدن بیش از حد گیربکس: گیربکس‌های اتوماتیک به خنک‌کاری مناسبی نیاز دارند. بررسی وضعیت رادیاتور گیربکس، تمیز بودن سیستم خنک‌کاری و اطمینان از خنک‌کاری کافی می‌تواند از گرم شدن بیش از حد گیربکس جلوگیری کند، چرا که افزایش دما می‌تواند باعث افزایش اصطکاک و بروز تقه در گیربکس شود.
کلام آخر
هرچند تقه زدن گیربکس اتوماتیک ممکن است در نگاه اول مشکل کوچکی به‌نظر برسد، اما می‌تواند نشانه‌ای از فرسودگی یا نقص در اجزای حساس آن باشد. رعایت اصول نگهداری مانند تعویض به‌موقع روغن، انجام سرویس‌های دوره‌ای و به‌روزرسانی نرم‌افزارهای گیربکس، نه‌تنها از بروز این مشکل جلوگیری می‌کند، بلکه عمر گیربکس را تا حد زیادی افزایش می‌دهد. اما در صورتی که راننده با علائمی مانند لرزش مداوم، تاخیر در تعویض دنده یا صدای غیرعادی مواجه شود، بهتر است هرچه سریع‌تر به یک تعمیرکار متخصص مراجعه کند. رسیدگی به موقع، کلید حفظ عملکرد گیربکس و جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیرات در آینده است.
تیتان دیزل تنها نمایندگی رسمی کامیون و کشنده‌های اسکانیا در ایران